БИЛМАСВОЙНИНГ “УЧ ҚАҲРАМОН”И

БИЛМАСВОЙНИНГ “УЧ ҚАҲРАМОН”И

Мактабни тамомлаганимга икки йил бўлаябди. Ҳалигача ҳаётда ўрнимни тополмайман. Нима иш қилсам ўзимга ёқмайди.

Кичкиналигимда ҳозиргимнинг акси бўлиб жуда пишиқча, билимдон бўлиб жуда тўқувчи эканман. Боғчада ўртоқларимга ўзим ўйлаб топиб “ужаслар” айтиб берсам, бунча янги видеоларни қаерда кўрасан, деб қизиқиб сўрашарди. Боғча опам мени тўқишимни билса ҳам уришмасдилар, болалар бақириб тўполон қилиб югуравергунча жимгина Искадарнинг эртакларини эшитиб ўтиргани яхши дер эди.

Мудирамиз Мунира опа Санақулова бувим билан бирга ўқиганлар. Ёшликда иккаласи ҳам ёзувчи бўламиз деб, ҳиколарини редакция қолмай, Ёзувчилар ташкилоти қолмай олиб бориб, ҳаммадан дастхат олишган. Мунира опанинг ўқимаган нарсаси йўқ. Бир куни Петя билан Дилшод машинага талашиб қолганда “Яқинда мактабга кетсаларинг, бир-бирингни соғиниб тополмай юрасанлар,” - деб Зафар Диёр деган шоирнинг…

Федя билан Феруз икков бир ватаннинг боласи,

Бир гулзорда ўниб - ўсган қизил гулнинг лоласи.

Мана икков хайрлашар, поезд жўнар шарқ томон

Федя дейди: ҳайр Феруз, хайр дўстим жонажон .

Унутмайди бир бирини хат ёзишар икки дўст,

Икки ўртоқ, икки тенгқўр, бири ўзбек, бири рус.

…шеърини айтиб берганди. Бошқа нарсаларга ҳам ҳар доим биронта шеър айтиб берарди. “Украина еллари сарин еллар,нега қаҳ-қаҳ уриб кулмайсиз” - деган, “Болалик кунларимда уйқусиз тунларимда кўп эртак эшитардим...” “Дераза олдида уч қиз узоқ тунда уйқусиз...” кабиларни ҳаммасини ёддан биларди. Мунира опа ёшлигида Қримда “Артек” деган лагерда ҳам бўлган. Уни ҳам бизга қиззиқ қилиб айтиб берардилар.

Ўзи бор билган нарсамни Мунира опадан эшитганман. Марк Твен, Жюл Верн, Даниел Дефонинг “Робинзон Крузо”сини, Гулливернинг саёҳатини – ҳаммасини эринмай айтиб берардилар. Мен эса қўшиб-чатиб уларни бошқаларга айтардим.

Ҳамма менга “фантаст ёзувчи” бўласан дер эди. Ўзим ҳам бу гапга ишонар эдим. Лекин мактабга бориб, каттароқ синфда адабиёт ўта бошлаганимдан кейин бу ниятимдан қайтдим. Туртса тебранмас, бир жумлани айтгунча ўн марта тўхталиб, чўзилиб гапирадиган адабиёт ўқитувчимиздан ҳеч нарса сўраб бўлмас эди. “Савол...сў-ў рашга санга ҳеч ким рух-саат бергаани йў-ўқ, ўтир...жойнг-а-а,” - деб ҳаммани “ўтқазиб қўярди,” айтганини қилмаган болага канадай ёпишиб олиб, бошқа мактабга, айниқса ақли камлар ўқийдиган мактабга жўнатмагунча тинчимас эди. Агар боланинг ота-онаси кучлироқ чиқиб қолса, ҳеч бўлмаса бошқа синфга кўчиртириб юборарди.

Иншо деган нарсани эшитмаганман. Дадамнинг гапига қараганда авваллари қайси ўқишга кирмоқчи бўлсангиз, иншо ёзишингиз керак экан. Иншо билимни ошириш билан бир қаторда, ўқувчиларни мустақил фикрлашга, фикрларини равон ва бехато ифодалашга ёрдам берар экан. Менинг ичимда жуда гап кўп, ёзай десам қоғозга туширолмайман. Агар ёзолганимда, мендан зур бўлмаса хам, ўртачароқ ёзувчи чиққан бўлар эди. Гапиришга эринган ўқитувчи, иншо текширишни яхши кўрадими? Шунинг учун биз ёзишни билмай қолганмиз.

Балки ҳали ҳам кеч эмасдир... Ёзишни иншодан бошламоқчиман.

Иншолар икки хил бўлар экан. Биринчиси, ёзувчининг ҳаёти ва ижодига бағишлаб ёзиларкан. Иккинчиси эркин мавзуда бўлиб, ҳоҳлаган нарсангизни ёзавераркансиз. Биринчи типдаги иншоларни ёзолмаслигимни юз фойиз биламан, бирон ёзувчининг ҳаётини билсам, асарларидан хабарим йўқ; асарларини билсам, ўзи ҳақида ҳеч нарса билмайман.

Бобом Чингиз Айтматов дейсизми, Марков, Леонов, Лимонов, Тоғай Мурот, Одил Ёқубов - умуман ҳаммасини ўқиган. Мен эса фақат мактаб китобидагиларни ўқиганман. Яқинда кириллча ёзишни ўрганиб олдим, аста-секин ўқишни ҳам ўрганаман. Шунга қараганда ўзим сал ақлли бўлсам керак деб ўйлайман, лекин барибир билмасвойман, буни бўйнимга оламан. Иншони ҳам кириллча ёзаябман, хатоси бўлса, тўғрилаб ўқирсиз. Демак, иншони эркин мавзуда ёзмоқчиман, уни мен “Уч қаҳрамон” дeб атадим.

Мана режаси:

ИНШО МАВЗУСИ: УЧ ҚАҲРАМОН

КИРИШ

1 Иншонинг мақсади;

2 Нима учун “Уч қаҳрамон” мавзуси танлангaнлиги ҳақида.

АСОСИЙ ҚИСМ

1 Қаҳрамонлар ҳақида;

2 “Уч қаҳрамoн”лар ва бошқалар;

3 “Уч қаҳрамон”нинг жамияда тутган ўрни ва роли.

ҲУЛОСА

“Уч қаҳрамон”ларнинг тарбиявий аҳамияти.

“Уч қаҳрамон” мавзусини танлаб, ҳозирги замоннинг хакикий қаҳрамонлари кимлар эканлигини оммага кўрсатиб бермоқчиман. Қабул қилиш ёки қилмаслик хар кимнинг ўзига хавола. Иккинчидан, улар ҳақида ўз фикимни қоғозда акс эттириб, ёзишни қанчалик эплаганимни кўрмоқчиман.

Асосий мақсадим, ёзишни ўрганиш, келажакда ҳикоя ва романлар ярата оладиган ёзувчи бўлишга эришишдир.

“Мен севган шоир”, “Мен севган асар” мавзусини танламаганим, ҳозирча севган шоирим йўқ, севган асарим ҳам йўқ. Иккинчидан, менинг учта қаҳрамоним бор.Ушалар ҳақида ёзмоқчиман.

Адабиётдаги қаҳрамонлар Абдулла Орипов, Эркин Воҳидов, Озод Шарафуддинов ва Сaид Аҳмадлардир, лекин булар менинг қаҳрамонларим эмас.

Абдулла Ориповнинг шеърлари ёқса ҳам, мадҳияни ҳам шу шоир ёзгани учун, ёқтирмайман. Шунча зўр шеърлар ёза олган шоир бунчалик бетутуриқ нарса ёзганига тушинмайман. Боғчадан то мактабни битиргунча мадҳияни ҳар йили ёдлаттиришди. Баҳо олиш учун бир амаллаб ёдлаган бўламан, эртасига яна эсимдан чиқиб кетади. Битта мен шундай бўлсам керак десам, синфимизнинг аълочилари ҳам ҳеч эслаб қололмасди. Ҳозир ҳамма билан гаров ўйнашим мумкин, биронта одам шеърни охиригача ёддан билмайди.

Абдулла Орипов сарой шоири бўлиб қолган. Шунинг учун у тўғрисида ёзгим келмайди.

Эркин Воҳидовнинг лирик шеърлари ёқарди. Рус шоири Сергей Есениннинг шеърларини таржимасига гап йўқ. Бир куни ўртоғим Володяга Эркин Воҳидовинг шеърларини таржима қилиб айтиб берсам, маъноси зўр экан-у, айтиб берганларинг кўпроқ ҳикояга ўхшаб қолди, дейди. “Буларни русчага таржима қилиш учун мен эмас, Есениндай шоир руcларда яна қайта туғилиш кeрак. Ўшанда бу шеърлар русчада ҳам ўзбекчадагидек зўр жаранглайди,” - дедим.

Эркин Воҳидовнинг қаҳрамонлигини тан олсам ҳам унинг ҳoзирги тутган ўрни менга ёқмай қолди. Юcуф Жумаевнинг у тўғрисида ёзган нарсасини ўқиб, Э. Воҳидовдан қўлни ювиб, қўлтиғимга тиқдим.

Чолдан энди нимани ҳам кутиш мумкин.

Озод Шарафуддиновни жуда яхши билар эдим, бир маҳаллада турадик, елкаси букилиб, ияги ерга тегай деб турса ҳам, бурни осмонда эди. Ўлганлар тўғрисида ёмон нарса айтиш мумкин эмас, дейишади. Мен эса яхши нарсасини топа олмадим.

Саид Аҳмад ҳақида нима ёзишни билмайман. Ойимдан сўрасам, ҳaжвиялар ёзган эмиш. Кейин бир эски журнал топиб берди. Саида Зуннунова тўғрисида ёзган эсдаликлари экан, унинг йўқолган узугини сув омборида қидиришгани тўғрисида бир нарса, ҳажвия-ми, ростми тушинмадим, кириллча бўлгани учун қолганини ўқигим келмади, зерикиб кетдим.

Эркин мавзуда ёзаётганим учун, ўзим танлаган қаҳрамонлар ҳақида баён қилмоқчиман. Юқорида айтганимдек билимим паст, лекин ўз фикрим, ўз дунё қарашим бор. Кексалар айтанидек, менинг ҳам ўзим сиғинадиган мозор, харид қиладиган бозорларим бор. Ҳар нарсага сиғинавермайман, ҳар хил бозорга боравермайман.

Қаҳрамонларимнинг сони учта, шунинг учун иншомни “Уч қаҳрамон” деб атадим.

Уларни тенгдошларимнинг кўпи билмайди, чунки улар тўғрисида ёзиш у ёқда турсин, ҳеч ким гапиромайди. Мен улар ҳақида асосан интернетдан билиб олганман.

Энди “Асосий қисм”га ўтаман. Менинг қаҳрамонларимнинг биринчиси Дадахон Ҳасанов бўлади. У киши ҳақида жуда кўп яхши нарсалар эшитганман, ўқиганман.

Одамлардан эшитганимга келсак, бувимнинг гапига қараганда Илҳом Фармонов айтадган “Лайло” қўшиғини бундан қирқ йиллар олдин Дадахон Ҳасанов куйлаган экан, бу қўшиқни ҳамма ёддан билиб, Дадахон Ҳасановдек айтгиси келиб юрар экан. бувимга ҳам қўшиқ жуда ёққанидан ойимнинг отини Лайло қўйган эканлар. Ойим мана ўттиз саккизга кирдилар.

Бувимнинг ўртоғи Шапоат опанинг гапига қарагaнда “Ҳамма келди жангдан отам келмади,унинг на бўлганин ҳеч ким билмади, жавоб беринг дўстлар, нега келмади?” - деган ашулани ҳам айтиб, тўполон кўтарган ҳам Дадахон Ҳасанов экан.

Ҳозирги “дом”имизда эри-хотин журналистлар туради. Хотини эрини “курсдош” деб чақиради. Улар Дадахон Ҳасанов билан бир вақти ўқишган экан, роса зўр талаба эди, биз ҳаммамиз унга ҳавас қилар эдик, дейди. Дадахон Ҳасановнинг ҳамма курсдошлари катта лавозимларда ишлаган экан, бир курсдоши министр бўлган экан. Хотини ҳамма ноёб нарсаларни Америкага олиб бориб пуллаб келар экан, ноёб нарса қолмагач, ишдан кетибди. Яна бир курсдоши журналистикани битирса ҳам, битта ҳам мақола ёзолмас экан, лекин журналистларга уни ёзиш керак, буни ёзиш керак деб ҳозиргача раҳбарлик қилиб юрар эмиш.

Дадахон Ҳасанов эса ҳалигача “жавоб берниг” деб ҳаммани сўроққа тутади, ҳеч нарсадан қўрқмайди. Қўшиқларида фақат бор нарсани айтади. Ёлғонни ёмон кўради. Икиюзламачи, лаганбардорларни ёмон кўради. Қамоқдан ҳам қўрқмайди.Ёлғон айтган бўлсам, майли қамасинлар, дейди. Ҳозирги замон учун бундай бўлиш ҳақиқий қаҳрамонлик.

Мен у кишини соф, тозза қалбли инсон эканлиги ҳақида ҳам кўп эшитганман. Қўшнимиз бир вақтлари Муҳаббат опа деган аёл билан “Ботаника” санаторийсида дам олганини айтиб берган. Муҳаббат опа каттаконнинг жияни бўлиб, бир ёзувчининг хотини экан. Санаторийнинг бош врачи ва унинг ёрдамчиси (уйғур аёли) уларни якшанба куни лағмонга чақирибди. Муҳаббат опа ҳам улардан қарз бўлиб қолмаслик учун, эндиги сафар мен меҳмон қиламан, ресторанга борамиз, деб уларни таклиф қилган. (Дадахон Ҳасанов ҳисобига. Муҳаббат опа ўзи ҳаражат қилмай, кўпинча бошқалар ҳисобига ишини битириб олар экан) Дадахон ака каттаконнинг жиянига йўқ дея олмай, саккиз кишилик жой заказ қилибди, пулини ҳаммасини тўлабди, лекин ўзи келмаслигини менинг қўшнимга (Муҳаббат опанинг дугонасига) айтибди “Муҳаббатхон бу ўтиришни эрига айтмабди, мен номардлик қилшни ҳоҳламайман, эри келганда, мен ҳам келар эдим,” – дебди у.

Мен тўрт ёшимда Жиззаҳга тўйга борганмиз. Тўйга Дадахон Ҳасанов ҳам келган экан. Ўшанда мен тирик артистни биринчи марта кўрганман. Дадахон Ҳасанов тушган ҳамма пулини тўйнинг эгасига берган. Тўй қилган қариндошимиз ўша пулдан менга бир долларини берган. Дадахон Ҳасановнинг ўзи ҳам, қўшиғи ҳам эсимда қолмаган, бир доллар эса ҳалигача эсимда.

Энди эса интернетдан жуда кўп нарса билиб олдим. Тўғри, интернет анча қиммат, лекин қаҳрамонларим учун ҳеч нарсани қизғанмайман. “Бирлик” ҳаракати Дадахон аканинг туғилган кунида, уларникида тузилган экан. Мен бу ҳаракатнинг қилган ишини ҳам, Муҳаммат Солих деган билан Абрураҳим Пўлатовнинг жанжалини ҳам тушинмайман. Фақат агар “Бирлик” яхши бўлса, Дадахон Ҳасановдан чиққан фикр деб ўйлайман. Яхши нарсаларни, буюк нарсаларни фақат қаҳрамонлар ярата олади. Дадахон Ҳасанов эса ҳаққиқий қаҳрамон!

Иккинчи қаҳрамоним Мамадали Маҳмудов бўлади. У ёзувчининг “Боғдон қашқири”деган асарини дадам айтиб берганлар. Дадамнинг гапига қараганда биз ҳам боғдонлик, яъни форишлик эканмиз. Тарихимизни Мамадали Маҳмудов жуда яхши билар экан. Бир куни дадамдан Мамадали Маҳмудов қаерда туради десам, икки қўлидаги бармоқларини устма уст қўйиб панжара қилиб кўрсатди. Демак, у қамоқда эканда, интернетдан уни қидириб топдим. Бегуноҳ ўн тўрт йилга қаманлганини ўқидим. Мамадали Маҳмадовга Чўлпон мукофати берилган экан. Ўша вақтлари оз бўлса ҳам ҳақиқат бор эканлигини билдим. Кўпроқ бўлганда “Қаҳрамон”лик берилиши керак эди. У Хеллман - Ҳаммет номли халқаро мукофат лауриати ҳам экан. Бу мукофат сиёсий айблар билан қийноққа солинган бегуноҳ ёзувчиларга Нью-Йоркда берилар экан, буни мен “Ўзбекистон қаҳрамони”дан ҳам юқори мукофат деб ҳисоблайман.

Мамадали Маҳмудовнинг президентга ёзган хатини ўқиб (мен 2007 йилда ўқидим) йигит ҳолим билан ўқириб-ўкириб йиғладим. Ҳамма ёмонликларнинг бошида сиз тураркансиз, деб очиқчасига ёзолганидан, ҳақиқий қаҳрамон экан, деб йиғладим. Шунча қийинчиликлардан кейин ҳам иродаси букилмаганига, қийин шароитларда янги асар ёза олганини ўқиб, қувончимдан яна йиғладим.

Ҳамма билсин, Мамадали Маҳмудов Сталин ёки чор Россияси даврида эмас, ХХ1 асрда шундай азобларга қолиб юрибди. Уни қаҳрамон эмас деб ким айта олади?

Учинчи қаҳрамоним, Юсуф Жума бўлади. Мен у кишининг ҳамма шеърларни, жумладан эски журналлардагисини ҳам ўқиганман. У одам юқоридаги қаҳрамонларимни олқишловчи, қўллаб қувватловчи қаҳрамондир.

Мустақил журналист Бобомурод Абдуллаев Юсуф Жума ҳақда шундай дейди:

“Юсуф аканинг шеърлари одамда ўзининг инсоний ғурурини уйғотиб юборади. Айниқса, диктатурани қоралаб ёзилган, диктатурага мойил бўлиб, жим юрган xалқни қоралаб ёзилган шеърлари жуда инсонга қаттиқ, кучли таассурот қолдиради-ки, уйғонишга мажбур бўлади одам. Онгида бир уйғониш содир бўлади. Кўпчилик одамларда бир нотўғри тушунча бор-ки, мана шу диктатурани, пораxўрликни, бутун жамиятда бўлаётган иллатларни Юсуф Жума танқид қилади-да, шу билан бирга ўз xалқини ҳам жуда ерга уради, дейди. Молдай, эшакдай яшайверасанми, деб ҳеч қачон ўзи ёмон кўрганидан айтмайди, яxши кўриб куйинганидан айтади. Бизнинг xалққа қаерда таъна тоши отилган бўлса, бунга ўзимизнинг xалқ сабабчи ва бунга куйинганидан Юсуф Жума ёзади” Юсуф Жума йигирма етти миллион халқнинг иложсиз утирганига ёниб кетай дейди.

Мана буни укиб куринг:

“ЮСУФ ЖУМА׃ Сизларни оналаринггиз осмонда туққанми?!

АҚШ ҳукумати департаменти ўз ҳисоботларида аллақачон бир хулосага келган. «Ўзбекистон халқи диктатурани ўзгартиришга ожиз».
-Йўқ, дейди бизникилар, - Биз халқ ўлароқ тузумни ўзгартирамиз.
Қанақа халқ ҳақида лоф ураяпди булар, ўйлайман мен, нима бало ҳаммани онаси ерда туғса «бизники»ларни оналари осмонда туққанми?!
27 миллион бўлиб ёмон кўришади Каримовни халқ фақат ичида!
27 миллион бўлиб мақташади жаллодни баралла!
27 миллион бўлиб овоз беришади диктаторни қайта сайлашга, ошкора!
Шу халқ билан тузум ўзгартирадими?! 20 йилдан бунён 25-26-27 миллион бўлиб Каримовга ибодат қилишяптику!
АҚШ базалари Марказий Осиёга керакми, — сўрайди мухбир
Йўқ,– жавоб беради бизникилар, халқнинг улуғлари – йўқолсин базалар!
Майли барча базалар олиб чиқилди ҳам дейлик, уйимизнинг бир девори ёнида Россия чегараси, базалари, бошқа тамонида Хитой чегараси базалари. Қаёққа қочасан, бирлашсак ҳам яқин ўн йилликларда уларга бас кела олмаймиз. Улар Америка эмас кет десанг кетмайди. Кетганда ҳам остонанг чегарасида базалари бор. Аввало бирлаша олмаймиз, бирлашганда ҳам Хитой ва Россия ҳавфини бартараф этолмаймиз. Нега бирлашган Европа АҚШнинг Ракета ҳаво системасини исташяпти? Нега?!
Тағин қудратли бирлашган Европа!
АҚШга суянмасак Бизда на демократия на мустақиллик бўлади. Бизга АҚШ базалари шу боисдан керак. Айтганимдек қудратли Европа АҚШ ҳимоясига зор! Европаликлар ерда туғилган, бизникиларни кам қонли оналари осмонда туққан.”

Ҳеч бир узбек, халқининг дарди учун Юсуф акадек ёнмаган. У киши ўзбек эмасдир,ахир ўзбекларимиз йиртиқ кийимда юриб,қорни ноғора чалиб, тиришиб кетган бўлса ҳам, мен бекман ,ўзбекман, ўзимга бекман деб юраверади-ку, унинг устига менга ўхшаб жуда қўрқоқ бўлади, бир нарса қилишда юз ўйланади Юсуф Жума атганидек, ўйлайдиган халқ бўлади.

“Ўзбек ўйлайдиган xалқ,
Нега қўл берган xудо?
Паxта эксин, деган-да,
Бола ҳам билар ҳатто.

Пойларни нега берган?
Ўйлайди жуда узоқ.
Йиртиқ ковушлар учун
Яратилгандир оёқ.

Кўзни берган, паxтанинг
Жўягини кўрсин, деб.
Қулоқ берган, подшонинг
Буйруғида юрсин, деб.

Оғиз берган, мабодо
Ёвғон топса, есин деб.
Забон берган, бир умр
Xўп бўлади, десин деб”.

Юсуф Жуманинг бу ёзганларини ким нотўғри дея олади? Мен ҳам ўзбекман, ҳар нарсадан ўзоқроқ юрай, бирон балога учраб қолмай, деб чўчиб тураман, ўзимни четга оламан. Юсуф Жума ўзбеклар лоқайдлиги учун нималарга ўхшатмайди. Тўғри қилади. Фақат қаҳрамонларгина шундай шеърлар ёза олади. Мен, масалан ҳеч қачон ундай ёзолмайман, агар ёзишни билганимда ҳам ёзмайман, қўрқаман. Очилмайин сўлишдан қўрқаман. Бизга бу касаллик йўргакдан теккадир, балки туғилмасимиздан она қорнида теккандир, ёки Юсуф Жума айтгандек “оналаримиз бизни осмонда туққандир”. Нима бўлганда ҳам Юсуф Жумада қўрқоқлик касали йўқ, онаси ўни ерда туққанлиги аниқ. Шунинг учун мен уни ҳеч иккиланмай қаҳрамон дея оламан.

Энди Асосий қисмнинг “Уч қаҳрамон ва бошқалар” деган бўлимига ўтаман. Бу ҳақида юқорида айтиб ўтганман. Ўйлаб-ўйлаб бу вазифани ўзларингизга қолдишга қарор қилдим.

Мен мукофат бергич бўлганимда ҳозирча шу учаласига қаҳрамонлик берган бўлар эдим. Бу деганим, бошқа қаҳрамон йўқ, деганим эмас, сиз ўқишга зерикмасангиз, ҳали улар ҳақида ҳам ёзаман, қўлим ҳам энди ёзишга анча ўрганиб қолди.

Қаҳрамонларимнинг бири қамоқда, бири сўроқда, бири сургунда юрган бўлса ҳам уларнинг жамиятда тутган ўрни жуда катта. Бу учаласини юртини титратган уч киши деса бўлади. Уларни номини эшитган ҳамма титрайди. Бошлиқларнинг тепа сочидан тортиб товонининг тагича қалтирайди. Буларга ўхшаганлар кўпайиб кетса, кунимиз битади, деб қўрқишади.

Бошқалар эса, уларнинг куни менинг бошимга тушиб қолмасин, деб титрайди.

Қаҳрамонларим жамиятда эркин, бемалол, давраларда чақ-чақлашиб юролмайди, улар ҳар бир инсоннинг, ҳар бир зиёлининг, яхши ва ёмон кунларида, ҳаёлида бирга. Бир-бирига қувват бериб яшашади.

Иншомнинг хулосасида шуни айтмоқчиманки, менинг уч қаҳрамонимнинг ҳаёти ва ижоди ёшларда ватанга, халққа муҳаббат, дўстга - дўст, душманга бешафқат бўлиш каби ҳиcларни уйғатади, oқни-оқ, қорани - қора эканлигини ажрата олдиган қилиб тарбиялайди.

Оққа кўчирувчи:

ОРЗИГУЛ

ORZIGUL